تشنه‌ترین استان کشور خواب دریا می‌بیند؛عمان یا خزر تعبیر کدام است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان سمنان ششمین استان پهناور ایران است و در عین حال با ۶۷۰هزار نفر در هشت شهرستان، در زمره کم‌جمعیت‌ترین استان‌های کشور قرار دارد اما وسعت زیاد و قرارگیری در مناطق شمالی دشت کویر و دامنه جنوبی البرز باعث شده تا بخش اعظمی از این استان لم‌یزرع و خالی از سکنه باشد و به‌تبع آن گسترش بیابان و خشک‌سالی در جای‌جای این دیار مشهود است.

در این استان نسبتاً پهناور مشکلات هم بیشتر خود را نشان می‌دهد و خشک‌سالی سایه خود را بر روی بخش های مختلف انداخته است به طوریکه بسیاری از کارشناسان ریشه معضلات اجتماعی را نیز در خشک‌سالی می‌دانند.

رفع بحران چگونه؟

امروز مردم سمنان و ساکنان کویر ایران تشنه‌اند و کارشناسان راه حل های مختلفی برای رفع تشنگی این استان پهناور مطرح می کنند از انتقال آب عمان در جنوب ایران گرفته تا دریای خزر در شمال ایران.

بسیاری از کارشناسان برای برون‌رفت استان سمنان از بحران کمبود آب سه گونه راه‌حل در نظر گرفته‌اند:

راه حل کوتاه‌مدت: راه‌حل‌های کوتاه‌مدت در صنعت آب به مجموعه‌ای عوامل برای آب‌رسانی می‌گویند که از شش ماه تا یک سال به طول می‌انجامند و در این شش، هفت سال اخیر به‌کرات در استان سمنان امتحان شده‌اند یکی از این راه‌حل‌ها حفر چاه است که امروز باگذشت بیش از ۱۶سال از خشک‌سالی مداوم، دیگر جوابگو نیست چراکه حفر متعدد چاه‌ها بدون نظارت درست و بهره‌برداری فراوان از آن‌ها جای‌جای دیار قومس را به اسفنجی بزرگ بدل کرده که دیگر از خود نم پس نمی‌دهد.

این شرایط در مناطق کویری وخیم‌تر است در روزگاری چاه‌های استان سمنان در ۴۵متری به آب زلال می‌رسیدند و امروز مته‌های مغنیان به سنگ‌بستر عمدتاً آهکی اصابت می‌کند آن‌هم در عمق ۲۸۰متری از سوی دیگر باید گفت حمل آب با تانکر و طرح‌های آبخیزداری ازجمله برنامه‌های کوتاه‌مدتی است که امروز هم در بخش‌هایی مانند بیارجمند شاهرود اجرا می‌شود.

راه حل میان‌مدت: این طرح‌ها در صنعت آب به مواردی گفته می‌شود که بین پنج‌تا ۱۰سال برای احداث آن‌ها زمان لازم است مانند سدها و بندهایی که امروز نمونه بارز آن در استان سمنان، سد شاه‌چراغی دامغان و یا سد کال پوش میامی است.

امروز این طرح‌ها نیز نیاز آبی مردم استان را تأمین نمی‌کنند چراکه به گفته کارشناسان دبی آب تولیدشده در سد شاه‌چراغی تنها ۸۱مترمکعب بر ثانیه است و این در حالی است که مردم دامغان با کمبود ۱۳۰لیتر آب بر ثانیه‌ای روبرو هستند.

راه حل بلندمدت: طرح‌های بلندمدت در سیستم آب و فاضلاب شهری و روستایی معمولاً به طرح‌هایی گفته می‌شود که بالای ۱۰ سال زمان می‌برند این طرح‌ها شامل انتقال آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر هستند که نمونه آن در استان سمنان، طرح انتقال آب چشمه‌سارهای قطری به شاهرود است که امروز پس از ۱۶سال و صرف ۲۳میلیارد تومان اعتبار از بیت‌المال همچنان به سرانجام نرسیده است.

یکی دیگر از طرح‌های انتقال آبی که امروز در استان سمنان مطرح می‌شود، مقوله انتقال آب دریای خزر و یا دریای عمان به این استان است که به نظر می‌رسد به دلیل هزینه بالای انتقال آب دریای عمان که قرار است ۱۸استان از آن بهره‌مند شوند، مسئولان به دنبال انتقال آب از دریای خزر به کویر مرکزی و همچنین دیار قومس هستند.

پیش از این خبرگزاری مهر در گزارشی به تبعات زیست محیطی این طرح انتقال آب در مبدا اجرای آن پرداخت و در این گزارش دیدگاه‌های مسئولان استان سمنان به عنوان مقصد اجرای این طرح مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۱۵۰تا ۱۸۰ میلیون مترمکعب کسری آب در سمنان

مدیرعامل آب منطقه‌ای استان سمنان در گفتگو با مهر درباره چرایی انتقال آب دریای خزر به این استان، گفت: برای تأمین آب شرب در استان که مهم‌ترین اولویت در بحث انتقال آب از دریای خزر بوده نمایندگان مردم استان در مجلس شورای اسلامی جدیت و تلاش‌های بسیار خوبی داشتند و هریک از آنان بر انتقال هرچه سریع‌تر آب از استان مازندران به سمنان تأکید کردند که این حرکت نشان از برطرف شدن بحران مهم آب دارد.

اتابک جعفری بیان داشت: طرح تأمین آب شرب در استان سمنان به‌صورت بلندمدت تا سال ۱۴۲۵ تدوین و برنامه‌ریزی شد و این طرح در دست بررسی است که با اجرای آن می‌توان در رفع کمبود آب شرب در استان سمنان سهیم بود.

وی افزود: با توجه به‌قرار گرفتن استان سمنان در یک منطقه کویری باید تمام سعی و تلاش ما در راستای رفع کمبود آب باشد و همه صاحب‌نظران و متخصصان باید ما را در به هدف رسیدن کار یاری کنند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان بابیان این‌که اکنون این استان با ۱۵۰تا ۱۸۰ میلیون مترمکعب کسری مخازن آب مواجه است، گفت: به دلیل اضافه برداشت از ذخایر زیرزمینی، از ۲۶ دشت موجود در استان ۱۳ دشت نقطه بحرانی و ممنوعه برای برداشت تشخیص داده‌شده و هرگونه برداشت آب در این دشت‌ها ممنوع است.

معاون آب منطقه‌ای سمنان درباره حجم خشک‌سالی در این استان نیز گفت: میزان متوسط بارندگی سالانه در استان سمنان ۱۲۰ میلی‌متر و میزان متوسط تبخیر ۱۰۷ میلی‌متر است که این میزان، یک‌سوم متوسط بارندگی کشور، یک‌هشتم بارندگی در مازندران و یک‌چهارم متوسط در دنیاست.

محمدرضا خاموشی بیان داشت: از سوی دیگر میزان بهره‌برداری آب در استان سمنان درمجموع حدود یک میلیارد و ۱۸۴ میلیون مترمکعب در سال است که از این میزان ۲۳۸ میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب از آب‌های سطحی و بیش از ۹۴۵ میلیون مترمکعب از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود اما میزان کسری مخزن آب در این استان ۱۵۵ میلیون مترمکعب برآورد می‌شود.

وی بابیان اینکه سالانه به‌طور متوسط حدود ۷۰ سانتی‌متر سطح آب‌های زیرزمینی در استان سمنان افت می‌کند، افزود: میانگین آورد رودخانه‌های استان سمنان در زمان حاضر ۱۰۴ مترمکعب در ثانیه است که نسبت به دوره بارشی گذشته ۱۲ و نسبت به متوسط درازمدت ۳۹ درصد کاهش‌یافته است.

استاندار سمنان: انتقال آب خزر قطعی است

اظهارنظرها درباره طرح‌های انتقال آب به استان سمنان سابقه‌ای چندین ساله دارد که مهم‌ترین آن به اظهارات رئیس جمهوری بر می گردد تا روحانی به طرح بلندمدت انتقال آب دریای خزر به استان سمنان اشاره كرده و بگوید: این طرح مباحث فراوانی را در رسانه‌ها به‌دنبال داشت اما دولت طی ماه‌های آخر سال گذشته محیط‌زیست را مكلف كرد كه مطالعات و اشكالات این طرح را بررسی كند و تقریبا ۸۰درصد از این مسائل انجام شده و ۲۰درصد مابقی نیز طی هفته‌های آینده بررسی خواهد شد.

وی تاكید كرد: می‌توان آب را از دریای خزر به سمنان منتقل كرد و در عین حال همه مسائل محیط‌زیستی را مد نظر قرار داد تا مشكلی به‌وجود نیاید.

اما در تازه‌ترین اظهارات استاندار سمنان در خلال بازدید از موسسه تحقیقات کشاورزی این استان در شاهرود، گفت: طرح‌های انتقال آب پیگیری می‌شود اما باید در نظر داشت که تغییر الگوی کشت و استفاده بهینه از آب موجود نیز باید در دستور کار قرار گیرد.

محمدرضا خباز همچنین در خلال سفر رئیس‌جمهور به استان سمنان نیز در اظهارنظری دیگر، گفته بود: پیگیر طرح‌های انتقال آب به سمنان هستیم اما ملاحظات محیط زیستی نیز برایمان اهمیت دارد.

اما صریح ترین اظهار نظر استاندار سمنان مربوط به سخنرانی‌اش در آیین کلنگ‌زنی بزرگترین مجتمع تولیدی پلی اتیلن استان سمنان است، جایی که خباز تصریح کرد: بحث انتقال آب خزر به استان سمنان به طور کامل قطعی است.

مطالعات تکمیلی طرح انتقال آب خزر به اتمام رسیده و موافقت اولیه رئیس سازمان محیط‌زیست نیز در این زمینه اخذشده و اجرای طرح درگرو امضای رئیس‌جمهور استوی حتی وعده کرد که برای تامین لوله های مورد نیاز برای انتقال آب خزر به استان سمنان، به طور حتم از محصولات این واحد تولیدی استفاده می شود.

اما جنجالی‌ترین اظهارنظر در این مدت را مسئول پیگیری طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان داشت که در گفتگو با اصحاب رسانه گفته است: مطالعات تکمیلی این طرح به اتمام رسیده و موافقت اولیه رئیس سازمان محیط‌زیست نیز در این زمینه اخذشده و این طرح درگرو امضای رئیس‌جمهور است.

احمد ربیعی با انتقاد از اظهارنظرهای غیر کارشناسی توسط برخی مسئولان مبنی بر مخاطره‌آمیز بودن این طرح و تحرکات اخیر عده‌ای از افراد در فضای مجازی گفت: این افراد هیچ اطلاعی از جزئیات انتقال آب خزر به کویر مرکزی ندارند و تمام مطالعات کارشناسان سالم بودن این طرح را تأیید می‌کند.

ابعاد طرح انتقال آب دریای خزر چیست؟

مسئول پیگیری طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان درباره نحوه اجرای این طرح گفته است: عزم وزارت نیرو برای اجرای طرح انتقال آب دریای خزر به این استان توسط بخش خصوصی و آمادگی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای مشارکت در این طرح شش هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی جدی است لذا در این طرح که شامل ۱۸۱ کیلومتر لوله‌گذاری و هشت ایستگاه پمپاژ آب است، قرار شده تا سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب شیرین‌سازی و منتقل شود.

ربیعی یکی از مخاطرات طرح‌شده توسط برخی افراد را تخریب جنگل به‌واسطه لوله‌گذاری در مسیر انتقال آب دانست و گفت: لوله‌گذاری در حریم ۱۵ متری لوله نفت موجود در جنگل انجام می‌شود که هیچ درختی در این مسیر وجود ندارد و فقط باید نزدیک به ۲۵ هکتار از این مسیر پاک‌تراشی شود و قرار است پنج برابر درختانی که قطع می‌شوند، درخت‌کاری شود.

ربیعی بدون اشاره به اینکه این میزان درخت درهرصورت خودشان نیازمند آبیاری هستند، ابراز داشت: ورود پساب تأسیسات شیرین‌سازی آب به درون دریا را از دیگر اشکالات طرح‌شده توسط مخالفان اجرای این طرح است که دراین‌باره باید گفت تصفیه پساب آب‌شیرین‌کن و تبدیل عناصر آن به مواد اولیه موردنیاز برخی صنایع نیز در این طرح پیش‌بینی‌شده است و قطره‌ای از این پساب به درون دریای خزر سرریز نمی‌شود.

وی هزینه تمام‌شده انتقال هر مترمکعب آب دریای خزر به استان سمنان را نزدیک به چهار هزار تومان اعلام کرد و گفت: قیمت تمام‌شده هر مترمکعب آب از دریای خزر به استان در مقایسه با هزینه چند برابری انتقال آب از خلیج‌فارس به سیرجان و کرمان بسیار باصرفه‌تر است.

طرح انتقال آب خزر موانع زیست محیطی دارد

مدیرکل آب و فاضلاب شهری استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه میزان آب پمپاژ شده به سمنان یک‌دهم درصد میزان آب موجود و واردشده به دریای خزر است، گفت: این میزان در برابر تغذیه دریای خزر از رودخانه‌ها و آب موجود در این دریا هیچ به‌حساب می‌آید اما بااین‌وجود حساسیت‌های محیط‌زیست قابل‌احترام است.

مهدی طاهری همچنین گفت: این طرح موانع زیست‌محیطی نیز دارد که این موانع در دولت در حال بررسی هستند و در نهایت سازمان محیط‌زیست و دولت هر تصمیمی را بگیرند باید به آن احترام گذاشت اما درباره مسائل محیط زیستی تا جایی که من می‌دانم ضربه‌ای به دریای خزر نخواهد رسید چراکه استان سمنان سالانه ۲۰۰میلیون مترمکعب آب نیاز دارد و این در مقابل آب‌های موجود و رودهایی که به دریای خزر بسیار ناچیز و معادل یک‌دهم درصد است.

وی ادامه داد: از ۲۰۰میلیون مترمکعب آب موردنیاز استان سمنان، ۱۵۰میلیون مترمکعب صرف صنعت و کشاورزی و ۵۰میلیون لیتر صرف شرب خواهد که این میزان برای استان سمنان حیاتی است چراکه امیدواریم آن روز فاجعه خشک‌سالی به این زودی رخ ندهد اما باید خودمان را برای همه‌چیز آماده کنیم.

انتقال آب خزر به سمنان در حد گمانه‌زنی است

مدیرعامل آب و فاضلاب شهری استان سمنان درباره هزینه انتقال آب دریای خزر، گفت: امروزه مردم سمنان به ازای هر مترمکعب ۳۹۶تومان می‌پردازند حال‌آنکه هزینه انتقال آب تا درب منازل بیش از دو هزار تومان است و مابقی دراین‌بین به‌عنوان یارانه به مردم ارائه می‌شود اما طرح انتقال آب از دریای خزر به دلیل اجرا توسط بخش خصوصی و هزینه سنگین شیرین کردن و انتقال آب بیش از این موارد است.

طاهری افزود: هزینه آب تمام‌شده در استان سمنان، پس از انتقال قطعاً بالای پنج هزار تومان برای هر مترمکعب خواهد بود و من معتقدم این آب‌بهای سنگین دیگر مجالی برای هدر رفت آب در استان نمی‌گذارد و مردم همان‌گونه که امروز در مصرف گاز نسبتاً گران (در مقایسه با آب‌بها) وسواس خاصی دارند در برابر آب نیز با مسئولیت‌تر خواهند شد.

وی با اشاره به اینکه دولت به‌تنهایی قادر به انجام پروژه انتقال آب نیست، ابراز داشت: این طرح درنهایت موردبررسی مسئولان قرار خواهد گرفت و اگر ما امروز درباره اجرایی شدن و یا نشدن آن صحبتی کنیم تنها گمانه‌زنی کرده‌ایم.

چرایی انتقال آب دریای خزر به سمنان

همان‌طور که بارها نیز بیان‌شده طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان سال ۸۹ تصویب و در اردیبهشت‌ماه سال ۹۱ در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد آغاز شد؛ اما به خاطر برخی شبهات و انتقادات نسبت به آن، شهریورماه سال ۹۲ به دستور روحانی متوقف و مشروط به انجام مطالعات تکمیلی شد و تاکنون اجرایی نشده است اما به‌واقع این طرح چقدر برای سمنان حیاتی است؟

مدیرعامل شرکت آبفای استان سمنان دراین‌باره به خبرنگار مهر، گفت: خشک‌سالی از یک دهه پیش تاکنون اثرات سوء خود را به‌خصوص در منابع آبی استان نشان داده و همگان می‌دانند که روزگاری در این استان تنها با حفر۵۰متر می‌توانستیم به آب برسیم و در دهه گذشته به طور عمده چاه‌ها در عمق ۱۵۰متری به آب می‌رسیدند اما امروز چاه‌ها بالغ‌بر ۲۸۰متر حفاری می‌شوند و بازهم به آب نمی‌رسند.

طاهری افزود: عمق چاه‌های استان سمنان نزدیک به ۳۰۰متر رسیده که این در تاریخ بی‌سابقه به نظر می‌رسد همچنین این عمق زیاد به دو دلیل عمده شامل خشک‌سالی طولانی‌مدت و برداشت‌های بیش‌ازحد پدید آمده است.

وی در پاسخ به این سؤال که چه زمانی آب موجود در استان سمنان تمام می‌شود، توضیح داد:  امروز ما نمی‌دانیم که سنگ کف چاه‌هایمان کجاست و یا چاه‌های ما تا چه زمانی به منابع آهکی می‌رسند اما اگر با همین سرعت پیش برویم روزی که هیچ‌کداممان نمی‌خواهیم فرامی‌رسد که این‌یک دغدغه عمومی برای استان است از سوی دیگر تمام کشور دچار خشک‌سالی است جنگ آینده جنگ آب است و امروز نمود بارز آن را در طرح‌های انتقال منابع آبی از شهری به شهر دیگر و واکنش‌های مردمی می‌توان دید.

آیا چاره‌ای جز انتقال آب نیست؟

اما  حمید عرب عامری کارشناس عمران آب بیان داشت: انتقال آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر همیشه مخالفان و موافقانی دارد که هرکدام برای خودشان دلایلی دارند ازجمله دلایل مخالفت با این طرح تجربه تلخ موجود در گاوخونی، دریاچه ارومیه و زاینده‌رود است که مردم را نگران می‌کند اما برخی دیگر این اظهار نظرات را کارشناسی نمی‌دانند و معتقدند برداشت آب آن‌قدر ناچیز است که به این موارد نخواهد رسید.

وی افزود: درنهایت طرح‌های انتقال آب به‌عنوان طرح‌های بلندمدت همواره با چالش‌های فراوانی روبرو بوده و هست و این بار نیز انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان موردبحث و تبادل‌نظر اقشار مختلف قرار دارد درهرحال نکته مسلم دراین‌بین آن است که استان سمنان با بحران کم‌آبی مواجه است و این بحران درد مشترک بیش از ۱۸استان ایران ازجمله مازندران، خراسان، اصفهان محسوب می‌شود اما تا زمان اجرایی شدن و یا نشدن طرح‌های انتقال آب باید صبر کرد.

استاندار اسبق سمنان در اظهارنظری پیرامون خشک‌سالی گفته بود، اگر مردم سمنان چاره‌ای جز انتقال آب نداشته باشند، هرگز این کار را نمی‌کردند این شاید وصف حال امروز مردم دیار قومس باشد مردمی که دیگر امروز چاره‌ای برای رفع مشکلاتشان ندارند مردمی که به‌خصوص در شرق استان، مشکلات عدیده‌ای دارند و در غرب استان، کیفیت آب به آنها اجازه کشاورزی هم نمی‌دهد.

درنهایت باید گفت مردم استان سمنان که زاده ابر و توران و پرور و دشت کویرند خود به‌خوبی با مصائب محیط زیستی آشنا هستند انگار همین دیروز بود که کمپین‌ها علیه بی‌تدبیری برخی مسئولان در راستای تخریب جنگل ابر تیتر یک نشریات این دیار بود اما این بار ملاحظات محیط زیستی پا را کمی فراتر نهاده و به دریایی رسیده که باید بسیار مراقب آن بود.

مرور اظهار نظر مسئولان موافق

شاید دراین‌بین سیاستی که نه دریا آسیب ببیند و نه بر تشنگی مردم استان سمنان افزوده شود، سیاستی مطمئن و مناسب به نظر برسد اما تا زمان اتخاذ این سیاست باید صبر کرد.